دلایل تحریک روسیه به تهاجم علیه اوکراین 

به گزارش پگاه خبر؛جنگ روسیه با اوکراین جامعه جهانی را تحت تاثیر شدید خود قرار داده است. این در حالی است که اوکراین بارها و بارها از هم پیمانان غربی خود درخواست پیوستن به ناتو برای ایستادگی در برابر روسیه را داشت. این خواسته اوکراین بهانه ای شد تا روسیه لشکرکشی خود را از بامداد ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ به خاک همسایه شرقی اش آغاز کند و اوکراین در بازی جنگ و قدرت شرق با غرب، تنها و بی دفاع رها شود. این جنگ علی رغم آنکه تبعات انسانی و بین المللی گسترده ای در پی دارد اما در عمل می تواند باعث رفع بخشی از نیازهای کشورهای جهان به ویژه ایران در حوزه دفاعی، موشکی و صنعت هوانوردی شود. فرصتی که می توان با مدیریت به موقع و حضور فعال مسوولان کشور در آن منطقه، تبدیل به فرصتی برای آینده کشور کرد.

در روزهای اخیر استخوان های اوکراین مثل بیسکویت های توزیع شده توسط معاون وزیر امور خارجه آمریکا در بین شورشیان اوکراینی در سال ۲۰۱۴، زیر چرخ های نظامی روسیه خرد شده و سرنوشت نامعلوم اوکراین، توجه رسانه ها و سیاستمداران را به سمت خود جلب کرده است. شامگاه ۵ اسفندماه، ولادیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین مجبور شد تا پس از بی نتیجه ماندن تماس هایش با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، پیام خود را از طریق امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه به کرملین برساند اما پاسخ پوتین چیزی جز تشریح دلایل حمایت از جدایی طلبان دونباس و تهدید اروپا به واکنش فوری در صورت دخالت در این ماجرا نبود. در نهایت با حمله نظامی روسیه به اوکراین، بسیاری از معادلات جهانی دچار تغییر شد. جنگ اوکراین پیامد های بسیاری دارد و عادی شدن شرایط در این منطقه ممکن است، سال ها طول بکشد. ایران می تواند از جنگ اوکراین در راستای منافع ملی خود استفاده های خوبی ببرد. در این پژوهش با بررسی فرصت های ایجاد شده جنگ اوکراین برای ایران، راهکارهایی برای استفاده حداکثری از این اتفاق ارائه شده است.

«روسیه کوچک» یا همان اوکراین از شرق با روسیه؛ در شمال با بلاروس؛ از غرب با لهستان، اسلواکی و مجارستان؛ از جنوب غربی با رومانی و مولداوی هم مرز است و در جنوب آن دریای سیاه و دریای آزوف قرار دارد. پس از فروپاشی شوروی، اوکراین بعد از روسیه دارای بزرگترین ارتش در اروپا است. زبان اوکراینی زبان رسمی این کشور است و زبان روسی نیز کاربرد گسترده ای دارد. اقتصاد اوکراین دوران فلاکت باری را پس از شوروی سپری کرد به نحوی که رشد اقتصادی این کشور تا یک دهه به صورت پیاپی منفی بود.
سال ۱۹۹۴ سال شروع تغییرات برای اوکراین بود. در این سال و در اوج ناکامی و فلاکت اقتصادی مردم آن کشور «لئونید کوچما» را به عنوان دومین رئیس جمهور کشور مستقل اوکراین برگزیدند. او در دوران ریاست جمهوری اش ترمز تورم را کشید و روابط سیاسی و اقتصادی اوکراین با روسیه را بازسازی کرد. پس از آن اوکراین توانست با تکیه بر منابع کشاورزی، معادن غنی و بازسازی صنایع به جای مانده از قبل، برای یک دهه رشد اقتصادی قابل قبولی را نگه دارد. نوامبر ۲۰۱۳ نقطه آغازین اعلام تمایل رسمی جامعه اوکراینی به سمت اتحادیه اروپا بود. امتناع «ویکتور یانوکوویچ» رئیس جمهور اوکراین از امضای توافقنامه مربوط به مشارکت با اتحادیه اروپا موجب شد تا سرانجام در آوریل ۲۰۱۴ برخوردهای خشونت آمیز و خونین جوانان اوکراینی ای که رویای اتحادیه اروپا را در سر می پروراندند منجر به فروپاشی دولت در این کشور شود؛ به واقع رویای پیوستن به اتحادیه اروپا کلید گشوده شدن تمام مشکلات اوکراین بود.
با برکناری یانوکوویچ توسط پارلمان و انتخاب «پترو پوروشنکو» سرمایه دار طرفدار غرب به ریاست جمهوری ظاهرا غرب به خواسته خود مبنی بر حاکم شدن یک دولت غرب گرای ضدروس محقق شد، لیکن مردم اوکراین هزینه سنگینی بابت این آشوب پرداخت کردند که مهمترین این هزینه ها تجزیه شرق اوکراین(شبه جزیره کریمه) توسط روس تبارهای مخالف دولت کیف، دوپارگی جامعه اوکراین بین ملی گرایان افراطی اوکراین و طرفداران نزدیکی به روسیه و همچنین تداوم و تعمیق فساد گسترده و وضعیت فلاکت بار اقتصادی بوده است. با انتشار «اسناد پاناما» ماهیت پوروشنکو بر ملا شد. بر اساس این اسناد وی به عنوان رئیس جمهور با راه انداختن یک تجارت پنهان برای فرار مالیاتی از حساب های خارجی استفاده می کرد و فساد او محرز شد. در سال ۲۰۱۹، «الکساندرویچ زلنسکی » کمدین برنامه تلویزیونی «خادم مردم»، بدون هیچ پیشینه سیاسی رئیس جمهور این کشور شود. وی پیش تر معلم تاریخ بود و در اعتراضات آنلاین علیه فساد در این کشور به شهرت رسید. زلنسکی که در ماه مه همان سال به عنوان ششمین رئیس
جمهوری اوکراین و اولین رئیس جمهور یهودی این کشور سوگند یاد کرد و برای انجام سه کار انتخاب شد.
در وهله نخست، با تاکید ویژه بر مهار نفوذ الیگارش های فوق ثروتمند اوکراین، به فرهنگ فساد اوکراین پایان دهد. در مرحله دوم، اقتصاد بیمار اوکراین را تقویت کند و آن را بهبود بخشد. و در آخر، یافتن راهی برای حل اختلافات کشور با شورشیان تحت حمایت روسیه در شرق؛ جایی که تخمین زده میشود از سال ۲۰۱۴ حدوداً ۱۴ هزار نفر از هر دو طرف کشته شده اند.  البته این رئیس جمهور نیز به خرید خانه هایی در لندن با پول یکی از شبکه های تلویزیونی اوکراین متهم شد، اتهامی که تاکنون ثابت نشده است. در طول دوران کاری زلنسکی نشانه هایی از افزایش سرمایه گذاری خارجی در اوکراین دیده شد، ذخایر طلا و ارزی آن افزایش یافت و همین امر باعث شد تا بیم از ورود دوباره روسیه به صحنه سیاسی اوکراین، زلنسکی را به فکر پیشنهاد پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بیندازد، موضوعی که به مذاق روسیه خوش نیامد چرا که روس ها معتقد بودند غربی ها قول نزدیک نشدن به مرزهای روسیه را داده اند و در صورت پیوستن اوکراین به ناتو این موضوع به طور عملی زیر پا گذاشته می شود.

روسیه بارها در مورد نزدیکی ناتو به مرزهایش هشدار داده بود؛ سازمانی که تحت پوشش به اصطلاح «دفاعی»، اهداف و منافع غرب در حوزه نفوذ سنتی روسیه را دنبال می کند. رئیس جمهور روسیه در جریان تنش کنونی نیز بارها تاکید کرده آمریکا و ناتو به مطالبات امنیتی اصلی مسکو در مورد اوکراین پاسخ نداده اند. پوتین در یک ماه اخیر بارها و از جمله در جریان گفت و گوی تلفنی اخیرش با رئیس جمهوری فرانسه و همچنین نشست مجازی با بایدن به صراحت اعلام کرده که درخواست های اصلی روسیه «عدم پیوستن اوکراین به ناتو، عدم استقرار تسلیحات تهاجمی در نزدیکی مرزهای روسیه و بازگرداندن قابلیت ها و ساختارهای نظامی ناتو به وضعیت پیش از پیوستن کشورهای عضو پیمان «ورشو» به ناتو» است؛ پیمانی که در دوره جنگ سرد، بسیج کشورهای بلوک شرق را در برابر اعضای ناتو برعهده داشت.
استقرار نیروهای نظامی روسیه در مرز با اوکراین، از سوی مقام های غربی به قصد این کشور برای تهاجم به اوکراین تعبیر می شد. این مساله، محور نشست ۱۱ بهمن شورای امنیت بود که به درخواست آمریکا تشکیل شد. در این نشست سفیر ایالات متحده در سازمان ملل، روسیه را متهم کرد که با استقرار بیش از صدهزار نیروی نظامی در مرز اوکراین به همراه بلاروس در صدد «انجام عملیاتی تهاجمی علیه اوکراین» است. سرانجام در یک تحول غیرمنتظره و بر خلاف بسیاری از پیش بینی های به عمل آمده رییس جمهور روسیه بامداد پنجشنبه ۲۲ فوریه (۸ اسفندماه) آغاز عملیات نظامی در اوکراین را اعلام کرد. پوتین در این باره گفت: «هدف از انجام عملیات نظامی حمایت از افرادی است که طی هشت سال گذشته از سوی رژیم کیف در معرض قلدرمآبی و کشتار دسته جمعی قرار داشتند و بر همین اساس سعی داریم تا اوکراین را خلع سلاح کرده و افرادی که مرتکب جنایت شده و دست شان به خون غیرنظامیان از جمله شهروندان روس آغشته شده را تحویل عدالت دهیم».

پوتین پیش از شروع جنگ دیدارهایی با آقایان رئیسی، مکرون، علی اُف و نماینده آلمان داشت. به نظر می رسد پوتین در دیدار با آیت الله رئیسی و علی اُف در مورد قصد خود برای برخورد با ناتو در مرزهای غربی اش آشکار یا پنهان سخن گفته باشد و در خصوص تبعات بعدی آن گفتگو کرده باشد.آن چه برای طرف آذربایجانی می توان متصور شد این است که جمهوری آذربایجان در زمان سرگرمی روسیه به مسئله جنگ اوکراین حق تجاوز به استان سیونیک ارمنستان را نداشته باشد و امنیت ایجاد شده در قفقاز جنوبی را مخدوش نکند.
اما ایران چه وظایفی را بر عهده گرفته است یا چه نقشی را می تواند ایفا کند؟! بی شک پس از شروع جنگ علیه اوکراین تحریم های اقتصادی سنگینی علیه روسیه وضع خواهد شد از این رو فعال کردن یک خط اعتباری پولی برای مبادلات بین المللی در شرایط تحریم با وساطت ایران و تکمیل کریدور شمال جنوب توسط جمهوری اسلامی ایران برای تکمیل چرخه تجاری روسیه با آب های آزاد مواردی است که می تواند مورد تقاضای طرف روسی از ایران باشد. همچنین چندی پیش بود که اقای احمدی نژاد رئیس جمهور اسبق، در دیدار با جمعی از فرهنگیان کشور ادعا کرد که روسیه با آمریکا روی ایران و اوکراین با هم معامله کرده اند؛ به این معنا که روسیه، اوکراین را مورد حمله قرار دهد و آمریکا هم اجازه داشته باشد به سمت ایران بیاید. این سخنان، انتقادهای بسیاری را برانگیخت و بسیاری، این اظهارات را به اقدام خلاف امنیت ملی تعبیر کردند. این در حالی است که بسیاری از تحلیلگران، بر کنشگری مستقل و فعالانه ایران در عرصه منطقه ای و بین المللی اذعان دارند.

منازعه به وجود آمده، تامین گاز اروپا را با مشکل مواجه خواهد کرد، از این رو احتمال نرمش در مذاکرات برجام برای تامین انرژی اروپا وجود دارد تا ایران جایگزین روسیه در این بازار شود. وضعیت متشنج روسیه وضعیت بازار نفت را کمی پیچیده کرده است. تنها کشوری که می تواند وضعیت نفت در جهان را در کوتاه مدت کنترل کند، ایران است. بنابراین اکنون بهترین زمان برای امتیازگیری ایران از غرب است. در واقع غرب می تواند با احیای برجام، نفت بیشتری در بازار عرضه کند و اهرم قدرت روسیه را لرزان کند. در این بین قابلیت قطر در مایع سازی گاز و صادرات دریایی آن نیز باید مد نظر قرار گیرد و ملاقات های اخیر رئیس جمهوری ایران با امیر قطر شاید در این زمینه نیز صحبت هایی را در بر داشته است.
از سوی دیگر درآمد ناشی از صادرات کالاهای روسیه از مسیر کریدور شمال جنوب برای ایران می تواند درآمد مناسبی را ایجاد کند که این امر توسط کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه به ناگهان در مصاحبه ای با ایرنا برای اتمام سریع این کریدور مورد تاکید قرار گرفت. نیاز بازار روسیه به تامین کالا برای داخل فرصت تجاری مناسبی است که روسیه حتما بخش عمده ای از آن را از طریق ایران تامین خواهد کرد؛ چرا که واکنش های ترکیه به عنوان عضوی از ناتو علیه آن، این بار هم دست تجار ترک از بازار روس ها را کوتاه خواهد کرد. دانشمندان هسته ای اوکراین اکنون مجبور به همکاری با نیروهای روسی یا کشورهای غربی هستند. این جنگ فرصتی است تا ایران از توان این دانشمندان در پیشبرد برنامه های هسته ای بهره مند شود. همچنین اوکراین در زمینه موشک و فضا، صنعت هوانوردی، رادار و کشتی سازی شرکت های زبده ای با کارشناسانی ارزشمند را داراست که می توان با جذب آنان به صنایع مربوط در داخل کشور شتاب بخشید.
فرصت پیش آمده در پی جنگ روسیه و اوکراین باید برای ایران تبدیل به ارزش افزوده های مالی، نظامی و علمی شود. در این بین نباید از فشارهای احتمالی روس ها که سابقه دار در اعمال فشار هستند هراسید، چرا که چنین فرصتی هر یک قرن یک بار نصیب ایران می شود! باید تمام توان خود برای در اختیار گرفتن بازار انرژی غرب، تاثیر مثبت گرفتن برای برجام و استفاده از توانمندی اوکراینی ها در ساختن زیر ساخت های لازم برای ایران را به کار گرفت؛ قبل از آن که اروپایی ها میدان را از آن خود کنند. داشتن دیپلماسی فعال از سوی دستگاه سیاست خارجی کشور و توجه نیروهای مسلح بر شناسایی ظرفیت های قابل بهره برداری کارشناسان اوکراینی دریچه ای برای خودکفایی در زمینه های فنی و دفاعی است.

با نزدیکی اوکراین به کشورهای بلوک غرب و گسترش مرز های ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه، پوتین دستور به حمله نظامی علیه اوکراین برای نابودی توان نظامی این کشور را صادر کرد. این دستور منجر به برهم خوردن معادلات در شرق اروپا شد به طوری که به نظر می رسد بازگشت به شرایط عادی سال ها زمان ببرد. وقوع جنگ اوکراین منجر به ایجاد فرصت هایی برای ایران شده است. در این پژوهش با بررسی شرایط حاکم بر اوضاع شرق اروپا، پیشنهاداتی برای استفاده ایران از فرصت های این جنگ داده شده است. از جمله این پیشنهادات، امتیازگیری از غرب در برجام جهت افزایش صادرات نفت به منظور کنترل نوسانات قیمتی حاصل از تحریم روسیه بر بازار انرژی، تسریع در اتمام کریدور شمال-جنوب به منظور افزایش درآمد ناشی از صادرات کالاهای روسیه از این مسیر و … است. همچنین این جنگ فرصتی فراهم ساخته است تا ایران با جذب دانشمندان اوکراینی که در حوزه علوم هسته ای، موشکی، فضایی، صنعت هوانوردی، رادار و کشتی سازی افرادی زبده هستند، در پیشبرد برنامه های خود بیشترین استفاده را کند.

انتهای پیام/