غفلت از نگاه راهبردی و حداقل میان ­مدت برای ارتباط بامردم درحادثه سیل ۹۸

به گزارش پگاه خبر؛مبلّغان دین با حضور و نقش ­آفرینی چندوجهی در مناطق سیل­ زده، منظره­ های زیبایی از خدمت­ رسانی، همدلی و فداکاری آفریدند؛ شاید بتوان گفت که مهم ترین تأثیر حضور روحانیت در میان مردم سیل ­زده، «امیدآفرینی» برای این مردم و «تقویت جایگاه روحانیت در ذهن و باور مردم» بوده است. طلّاب و روحانیت از نگاه مردم نوعی پناگاه و تکیه ­گاه معرفتی و دینی شناخته می­ شوند که در این گونه حوادث علاوه بر تلاش برای رفع نیازهای عامه مردم باید در نقش متخصص حوزه دین، از خطراتی که اعتقادات و باورهای دینی مردم را تهدید می­ کند، جلوگیری و حتی در مرحله بالاتر، اعتقادات مردم را تقویت کنند.

ضرورت و اهداف پژوهش

پس از وقوع بحران سیل در فروردین ۱۳۹۸، مبلّغان دین حضور و نقش­آفرینی چند وجهی در مناطق سیل­ زده داشتند؛ پاک­سازی معابر و منازل، لایروبی رودخانه­ ها و ترمیم سیل­ بندها، مشاوره­دهی، اقامه نماز جماعت و آموزش معارف اسلام و … از این جمله است. پژوهش حاضر در سه بخش «دانش، باور و تجربه دینی»،«دانش، باور و تجربه فرهنگی» و «مدیریت و ساختارهای حوزه و حاکمیت» تنظیم و نگاشته شده است. در این سه بخش، در ۱۵ مؤلفه به معرفی مهم ترین مسائل و طرح راهبردها و راهکارهایی برای حل این مسائل پرداخته شده است.

روش شناسی پژوهش

این گزارش نتیجه گفتگو با ۲۶ نفر از طلّاب فعال در میدان، مدیران حوزوی استانی، مردم مناطق سیل­ زده و همچنین مشاهدات عینی نگارنده است. برای اعتبار­سنجی گزارش نیز، بعد از تدوین، این گزارش برای ۱۵ نفر از استادان این حوزه و مصاحبه­ شوندگان، ارسال و براساس نظران دریافتی اصلاح و تکمیل شده است.

حضور طلاب و روحانیون در حادثه سیل ۹۸

مبلّغان دینی حضور و نقش ­آفرینی چندوجهی در مناطق سیل­ زده داشتند؛ در ادامه به امداد فرهنگی طلّاب و روحانیون در سیل ۹۸ در سه بخش پرداخته شده که در هر بخش برخی از مهمترین مسائل و طرح راهبردها و برخی از راهکارها برای حل این مسائل آمده است.

دانش، باور و تجربه دینی

طلّاب و روحانیت از نگاه مردم نوعی پناهگاه و تکیه­ گاه معرفتی و دینی شناخته می­ شوند. «چگونگی به­ کارگیری آموخته­ های مذهبی» و «وجود ابهام درباره مأموریت سازمان تبلیغات روحانیون و طلّاب» از جمله مسائل این بخش است که برای رفع آن برگزاری کارگاه ­های آموزشی «کابردی­ سازی معارف دینی ناظر به موقعیت ­های بحرانی» و «مشخص­ سازی مأموریت و وظایف سازمان تبلیغات در امدادرسانی در حوادثی مانند سیل و زلزله» پیشنهاد می شود. در مناطق آسیب ­دیده حداقل نیمی از اعضای منطقه­ های آسیب­ دیده کودکان و بانوان هستند. «به رسمیت شناخته نشدن ظرفیت بانوان طلبه و حتی نا آگاهی بسیاری از نهادها و حتی حوزویان از این ظرفیت» و «توانمند نبودن بانوان طلبه برای حضور مؤثر در این موقعیت­ ها» از مسائل این بخش است. برای حل این مسائل پیشنهاداتی مانند «معرفی ظرفیت­ های حوزه علمیه خواهران و بانوان طلبه به سایر نهادها به ویژه سازمان تبلیغات اسلامی»، «آموزش مهارت­ های کار با کودکان و خانواده­ها در قالب آموزش­ های ضمن خدمت و به صورت کارگاهی» ارائه شده است.

با گذشت زمان و کم شدن اخبار منطق حادثه دیده و … حضور مردم در این مناطق به تدریج کاهش می­ یابد. «غفلت از نگاه راهبردی و حداقل میان­مدت برای ارتباط با مردم این مناطق» و «کاهش انگیزه برای حضور در این مناطق» از مسائل این بخش است که راهکارهایی مانند «بهره ­گیری از ظرفیت ­های فضای مجازی (در کنار حضور میدانی) برای تداوم ارتباط با مردم مناطق» و «گزارش ­دهی مستمر اداره تبلیغات اسلامی مناطق سیل ­زده از وضعیت دینی و فرهنگی منطقه به نهاد های رسمی برای اطلاع ­رسانی و اعلام ضرورت حضور بلند­مدت طلّاب در این مناطق» پیشنهاد می ­شود.

 دانش، باور و تجربه فرهنگی

از ویژگی ­های روحانیت در گذر تاریخ این است که همواره در کنار مردم بوده، مردم نیز روحانیت را از پناهگاه خود می­ دانستند. «وجود فاصله میان روحانیت و مردم» و «درون­گرایی افراطی برخی نهادهای حوزوی و تمرکز بر توجه به خود به جای توجه به مأموریت و رسالت» از مسائل مطرح در این بخش است که پیشنهاد می­شود با «بهره ­گیری از مسیر خدمات اجتماعی-فرهنگی برای ایجاد ارتباط و کاهش فاصله واقعی با مردم» و «داشتن نقش واسط میام مردم و حاکمیت برای بیان صحیح مشکلات مناطق محروم و سیل­زده با تقویت روحانیون مستقر در مناطق» این مسائل حل شوند. تجربه وقوع سیل نشان داد، گروهی در میدان موفق­تر است که شناخت دقیق­تر و جامع­تری از فرهنگ و مردم منطقه داشته باشد. «کم ­اهمیت بودن شناخت اقتضائات فرهنگی و بومی»،«ناآشنایی و بی ­توجهی به شناخت زبان­های محلی و بومی» و «انتخاب مدیران غیربومی» از مسائل مطرح در این بخش است. «اعزام گروه­های تبلیغی و جهادی طلّاب با راهبری طلبه بومی از اهالی منطقه» و «طبقه­ بندی مناطق کشور بر اساس مشترکات فرهنگی و تعیین حوزه­ های معین برای موقعیت­های امدادی و…» راهکار مناسبی برای این چنین مسائل می باشد.

در کنار شناخت ویژگی ­ها و اقتضائات خاص هر منطقه باید به یک سری اصول و مهارت­های مدیریت فرهنگی نیز توجه کرد. بنابراین برای رفع «ضعف مهارت های مدیریت فرهنگی برای فعالیت در گروه ­ها» پیشنهاد می­شود بسته­ های آموزشی ناظر به مدیریت فرهنگی در شرایط بحرانی تدوین شود. همچنین با برگزاری دوره­ های کارگاهی برای مدیران سازمان تبلیغات اسلامی در مناطق حادثه­خیز می توان به رفع ضعف مهارت های مدیریت فرهنگی برای فعالیت در گروه­ ها منجر شد.

مدیریت و ساختار های حوزه و حاکمیت

در نظام اسلامی رابطه میان مردم و حاکمیت، رابطه دو طرفه است و هر دو درباره یکدیگر تکالیف و حقوقی دارند؛ در این میان روحانیت در جایگاه واسط میان مردم و حاکمیت می­تواند نقش مؤثری داشته باشد. بنابراین برای «ایجاد ساختار دوگانه دولتی-مردمی»، راهکارهایی مانند «تأکید بر اصلاح برخی باورها در دوره­های آموزشی بصیرت­افزایی سیاسی و …» و «اصلاح نگاه و باور مدیران و نخبگانی مانند سرگروه ­های تبلیغی، فعالان جهادی طلاب و ترویج برخی رفتارهای صحیح مدیران عالی حوزه» توصیه می شود.

از مشکلات و ضعف ­های روحانیت در عرصه امدادرسانی ناآگاهی از منابع اجتماعی است و این ضعف، در عرصه نهادی حوزه نیز وجود دارد. «حضور رسمی نداشتن حوزه علمیه در شورای عالی مدیریت بحران کشور» و «وجود برخی مشکلات و موانع حقوقی و قانونی برای حضور طّلاب در امدارسانی میدانی» از مسائلی است که می توان با «تلاش برای عضویت حوزه علمیه در شورای عالی مدیریت بحران کشور» و «افزایش تعاملات و همکاری حوزه علمیه با نهادهای امدادی مانند هلال احمر و استفاده از ظرفیت­هایی مانند سازمان داوطلبان جوانان هلال احمر» رفع کرد.

از عوامل حضور مؤثر و اثربخش هرگروه و تشکل در میدان، توجه به مؤلفه­ ها و الزامات فعالیت تشکیلاتی است. «ضعف هماهنگی و همکاری میان نهادهای رسمی و غیررسمی در سطوح میانی و پایینی» و «ضعف مهارت و نبود ساختار لازم برای کار تشکیلاتی» از مسائل مطرح در این بخش است. پیشنهاد می­ شود با «شکل­ دهی و تقویت شورای هماهنگی نهادهای حوزوی در هر استان و منطقه با حضور مهم ترین نهادهای رسمی و نمایندگانی از مؤسسات و نهادهای مردمی در درون حوزه» و «تغییر نگاه حوزه از مدیریت و کنترل حرکت­ های جهادی طلّاب جوان به بسترسازی و تقویت و پشتیبانی هوشمندانه این حرکت ­ها» برای حل این مسائل قدم نهاد.

جمع بندی

پس از وقوع بحران سیل در فروردین ۱۳۹۸، طلّاب و روحانیون برای امدادرسانی به استان­ های سیل­ زده شتافتند و حضور و نقش ­آفرینی چند وجهی داشتند. مصاحبه­ ها و مشاهدات در سه بخش «دانش، باور و تجربه دینی»،«دانش، باور و تجربه فرهنگی» و «مدیریت و ساختارهای حوزه و حاکمیت» تنظیم و نگاشته شده است. «برنامه بلندمدت برای حضور مبلغان در مناطق حادثه­ دیده»، «مردم ­گرایی» و «جایگاه حقوقی و رسمی حوزه علمیه در امدادرسانی» برخی از مهمترین مؤلفه­ های این بخش ­ها است. در این سه بخش به معرفی مهم ترین مسائل در  ۱۵ مولّفه و طرح راهکارها و راهبردهایی برای حل این مسائل پرداخته شده است.

توسط مهدی مولایی

انتهای پیام/