سیستم غیرمتمرکز مدیریت شهری در ایران و آسیب های آن

به گزارش پگاه خبر؛تعدد دستگاه ­های مدیریتی و ناهماهنگی سازمان ها و نهادهای دولتی و خصوصی متولی امور شهری از مسائل اساسی در حوزه مدیریت شهری است. با گذشت بیش از یک قرن از شکل گیری ساختارهای سازمانی نوین در حوزه مدیریت شهری در کنار سابقه تاریخی کهن آن در کشور، بر اساس جایگاه حقوقی تعریف شده برای شهرداری ها، مدیریت شهری در ایران، مدیریتی واحد نیست. اداره کنندگان شهر مشتمل بر نمایندگان دولت و مردم هستند؛ این نوع مدیریت متفرق سبب دوباره کاری، موازی­ کاری و بعضا از بین رفتن سرمایه های عمومی، ایجاد تشکیلات عریض و طویل دیوانی، ایجاد اصطکاک و برخورد ادارات، ناهماهنگی در انجام وظایف و عدم مسئولیت پذیری می شود.

یکی از عوامل تأثیرگذار در کارآمدی نهادهای حاکمیتی، تعریف مشخص و دقیق حیطه وظایف و اختیارات آن هاست. نهادهای اجرایی باید دارای وظایف مشخص و تعریف شده ای باشند؛ به نحوی که متناسب با ماموریت های تعریف شده و اختیارات کافی برای انجام آن ها باشد. مدیریت شهری فراتر از ساختار و سازمان، به مجموعه نهادهای ذی ربط و ذی نفوذ در اداره شهر و چگونگی تعاملات این عناصر با یکدیگر اشاره دارد. حوزه مدیریت شهری در ایران حوزه ای است که شورای شهر و شهرداری ها به  عنوان نماد آن شناخته می شوند.
یکی از مهم ترین مسائل و چالش های این حوزه، یگانه و مطلق نبودن نقش این دو نهاد است؛ این امر موجب تولید زنجیره ای از ابهامات، تداخل وظایف، مشخص نبودن دقیق وظایف نهادها و مسئولیت گریزی شده است. به همین دلیل باید برای دستیابی به موفقیت در حوزه مدیریت شهری نهادهای دخیل در این حوزه مورد شناسایی قرارگرفته و حوزه اختیارات و وظایف آن ها در مکانیسم مدیریت شهری مشخص شوند. این مسئله یکی از مهم ترین پیش نیازها و ضرورت های کارآمدی سیستم مدیریت شهری است.

نهادها و سیستم هایی که در حوزه های مرتبط با مدیریت شهری در ایران فعالیت می­کنند، «متعدد» هستند؛ برخلاف تصور اولیه، مدیریت شهری تنها در اختیار شهرداری ها و شورای شهر نیست بلکه دستگاه های دیگری نیز در این حوزه دخیل هستند. بنابراین به دلیل متعدد بودن و تقسیم وظایف بین نهادهای مختلف، سیستم مدیریت شهری کشور غیرمتمرکز نامیده می شود. در این مکانیسم اختیارات و وظایف این حوزه بین نهادها و دستگاه های مختلف تقسیم  شده که باعث تقسیم بندی وظایف اجرا و نظارت بین نهادهای چندگانه شده است. این تقسیم بندی و متعدد بودن نهادها و دستگاه های دخیل در مدیریت شهری در سال های گذشته علاوه بر عدم نتیجه گیری مطلوب در شیوه حکمرانی شهری، باعث ایجاد مجموعه ای از مشکلات و مسائل شده است. برخی از این مشکلات عبارتند از:

تعداد بالای نهادهایی که جایگاهی برای آنان در نظام مدیریت شهری در نظر گرفته شده باعث ایجاد ناهماهنگی و تعارض در بین این نهادها شده است.

حوزه قانون گذاری در حیطه مدیریت شهری به دلیل عدم تمرکز، دچار بی نظمی در شناسایی و اولویت بندی نظام مسائل مدیریت شهری شده است.

شورای شهر و شهرداری ها در موارد زیادی به نهادهای نمادین تبدیل شده اند.

به دلیل عدم ارتباط و آشنایی مستقیم برخی از نهادهای تصمیم­ گیر و قانون گذار در حیطه مدیریت شهری، مسیر سیاست گذاری به بیراهه رفته است.

میان نهادهای موثر در این حوزه، هماهنگی وجود نداشته و این دستگاه ها هرکدام به صورت جزیره ای به فعالیت می پردازند.

مشخص نبودن دقیق وظایف و اختیارات، مسئله نظارت و حسابرسی از این نهادها را دچار اختلال کرده است و دستگاه ها در رابطه با وظایف خود پاسخگو نبوده اند.

بسیاری از مسائل نظام شهری نظیر آلودگی هوا با وجود موظف بودن نهادهای بسیار پرشمار برای آن، به حاشیه رفته­ و بدل به معضل مدیریتی شده اند.

در راستای اصلاح و رفع معضلات بیان  شده آشنایی با نهادهای دخیل در این حوزه می تواند قدمی مهم و مؤثر باشد. برخی از این نهادها عبارتند از:

شورای شهر: به عنوان قوه مقننه شهری، اختیار برخی از قانون گذاری ها در مدیریت شهری را داراست.

شهرداری: شهرداری ها نهاد اجرایی حوزه مدیریت شهری هستند.

مجلس شورای اسلامی: قوه مقننه به عنوان عالی ترین نهاد قانون گذاری در ساختار سیاسی کشور، مقرراتی را نیز در حوزه مدیریت شهری وضع می کند که تبعیت از آن برای شورای شهر و شهرداری ها نیز الزامی است؛ بنابراین یکی از نهادهایی که اختیارات شورای شهر در حوزه قانون گذاری را محدود می کند، قوانین بالادستی مجلس است.

فراکسیون مدیریت شهری و کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس: فراکسیون ها و کمیسیون ها با توجه به نقش اولیه ای که در تهیه و تدوین قوانین دارند، بسیار مهم هستند. این نهادها از این طریق می توانند فرآیند قانون گذاری در قوه مقننه را مدیریت و جهت دهی کنند. فراکسیون مدیریت شهری و کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها یکی از مجموعه هایی است که در مجلس وجود دارد و از این منظر می تواند در زمینه تدوین قوانین مربوط به این حوزه نقش ایفا کند.

معاونت عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزارت کشور: این معاونت نقش مهمی در موضوعات مربوط به مدیریت شهری را بر عهده دارد؛ موضوعاتی چون شهرداری ها و دهیاری های کشور، شوراهای شهر و روستا، حمل ونقل و ترافیک و برنامه ریزی عمرانی کشور.

وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران: یکی از مهم ترین نهادهایی که اختیارات بسیار وسیعی در رابطه با سیاست های کلی شهرسازی و قوانین شهری دارد، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است. این نهاد برای هماهنگ کردن برنامه های شهرسازی در کشور شکل گرفته است. یکی از مهم ترین مشکلات این شورا این است که هیچ عضوی از شورای شهر یا شهرداری ها در آن وجود ندارد؛ درحالی که بسیاری از نهادهای غیرمرتبط در آن نماینده و عضو دارند.

معاونت آب و فاضلاب و انرژی وزارت نیرو: یکی­دیگر از نهادهایی که برخی از وظایف آن در حوزه مدیریت شهری است یا لاجرم در محیط شهری به ارائه خدمات اقدام می کند، برخی از معاونت های وزارت نیرو، نظیر معاونت آب و فاضلاب و انرژی است. یکی از اختلافات مهم شهرداری ها در حوزه مدیریت شهری با ادارات استانی و شهرستانی وزارت نیرو است که مشکلات زیادی را در این حوزه پدید می آورد.

نهادهای بیان شده مهم ترین نهادهایی هستند که دارای میزانی از نقش در حوزه مدیریت شهری هستند و در سال های گذشته عدم هماهنگی و همکاری میان این نهادها معضلاتی برای مدیریت شهری ایجاد کرده است.

برای رفع معضلات و مشکلات ناشی از وضعیت فعلی نظام مدیریت شهری، پیگیری سیاست های زیر مفید به نظر می رسد.

ایجاد یک مجمع هماهنگی متشکل از همه نهادهای دخیل در مدیریت شهری برای ایجاد ارتباط مستمر و مفید در این حوزه از ضروریاتی است که بایستی هرچه سریع تر نسبت به عملی کردن آن اقدام کرد.

میان نهادهای دخیل و دارای اختیار در حوزه های مشخص بایستی روابط فرابخشی برقرار شود. برای مثال نهادهای متعدد دخیل در حوزه آلودگی هوا می توانند در قالب یک گردهمایی، روابطی را برای هم افزایی ظرفیت ها داشته باشند.

مشخص کردن دقیق وظایف و اختیارات هر نهاد می تواند در راستای جلوگیری از مسئولیت­ گریزی و بهبود فرآیندهای نظارتی تاثیرگذار باشد.

نقش شهرداری ها و شورای شهر در حوزه سیاست­گذاری­، به عنوان دو نهادی که نزدیک ترین ارتباط ملموس و اجرایی را با مسائل مدیریت شهری دارند، بایستی افزایش یابد.

بازتعریف و بازتوزیع اختیارات نهادهای دخیل، یکی از مهم ترین اقداماتی است که از بازتولید برخی از مفاسد و ناکارآمدی های فعلی جلوگیری خواهد کرد. برای مثال برخی از اختیارات نظیر نقش آفرینی در تغییر کاربری های زمین باید بازتعریف و به صورت دقیق تری توزیع شود.

کارآمدی و موفقیت نظام مدیریت شهری به عوامل متعددی بستگی دارد. یکی از مهم ترین عوامل، نهادها و دستگاه هایی هستند که به امر سیاست گذاری، قانون گذاری و اجرا مشغول هستند. «تعدد» نهادهای مرتبط با حوزه مدیریت شهری و عدم توزیع مناسب اختیارات و عدم تعریف دقیق وظایف باعث ایجاد معضلات و نارسایی هایی در نظام مدیریت شهری شده است. ناهماهنگی و تعارض میان نهادها، عدم شناسایی و اولویت­ بندی نظام مسائل شهری و مبدل شدن شورای شهر و شهرداری­ ها به دستگاه­ هایی روتین از جمله این معضلات است. به منظور رفع این مشکلات پیشنهاد می شود اقداماتی مانند ایجاد یک مجمع هماهنگی متشکل از همه نهادهای دخیل، ایجاد روابط فرابخشی میان این نهادها، مشخص کردن دقیق وظایف و اختیارات هر نهاد و باز توزیع اختیارات انجام شوند.

انتهای پیام/