الکترونیکی کردن فرآیند انجام معاملات از طریق سامانه های الکترونیکی

به گزارش پگاه خبر؛در ایران استفاده از سامانه تدارکات الکترونیکی یکی از راهکارها در جهت افزایش بهره وری، مبارزه با فساد، ایجاد شفافیت و مدیریت تخصیص منابع است. مزایای استفاده از سامانه تدارکات الکترونیکی دولت عبارت است از: صرفه جویی و افزایش بهره وری، کاهش کسری بودجه، مبارزه با فساد، حمایت از تولید داخلی و کمک به تحقق بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد. با پیاده سازی سامانه تدارکات الکترونیکی دولت، قانون برگزاری مناقصات به صورت خودکار و با بیشترین دقت پیاده سازی می شود. با توجه به عملیاتی بودن سامانه، اصلی ترین دلیل عدم استفاده از آن، نبود ضمانت اجرای کافی در قوانین است.

ضرورت و اهداف پژوهش

با توجه به حجم بالای معاملات بخش عمومی، رویکردی که کشورهای پیشرفته از سال ها قبل برای مدیریت تخصیص منابع، افزایش بهره وری، افزایش شفافیت و مبارزه با فساد اقتصادی و اداری در پیش گرفته اند، استفاده از سامانه های تدارکات الکترونیکی بوده است. در کشور ما نیز استفاده از سامانه تدارکات الکترونیکی یکی از راهکارهای کلیدی در جهت افزایش بهره وری، مبارزه با فساد، ایجاد شفافیت و مدیریت تخصیص منابع است؛ در همین راستا چنین سامانه ای با عنوان «سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد)» در ایران از سال ها پیش ایجاد شده است. در شرایط فعلی کمتر از ۲۵ درصد از معاملات از طریق این سامانه انجام می شوند که ریشه آن، نبود ضمانت اجرای کافی در قوانین کشور است. در این پژوهش، راهکارهایی به منظور ایجاد ضمانت اجرای ستاد ارائه شده است.

معرفی سامانه تدارکات الکترونیکی دولت

معاملات بخش عمومی به دلیل حجم بالا و اهمیت زیادی که در رشد و توسعه کشورها دارند، همیشه از مهم ترین بخش هایی هستند که کشورهای دنیا به دنبال راهی برای مبارزه با فساد و افزایش بهره وری آن بوده اند. در این راستا، یکی از بهترین راه حل هایی که تا به حال بسیاری از کشورها از آن استفاده کرده اند، الکترونیکی کردن فرآیند انجام معاملات از طریق سامانه های الکترونیکی بوده است. در ایران با توجه به اهمیت بسیار این موضوع در طی سال های گذشته تلاش های زیادی انجام گرفت تا الگوی موفق دیگر کشورها در الکترونیکی کردن معاملات پیاده سازی شود؛ بدین منظور در مهمترین اقدام در تاریخ ۲۰/۲/۱۳۹۰ آیین نامه فعالیت سامانه تدارکات الکترونیکی دولت(ستاد) در قالب شش ماده به تصویب وزیران عضو کارگروه تجارت الکترونیک رسید. طبق این آیین نامه، تمامی دستگاه های اجرایی موضوع بند «ب» ماده «۱» قانون برگزاری مناقصات باید معاملات بالای ۱۰ درصد سقف تعیین شده برای معاملات کوچک را از طریق این سامانه انجام دهند. با توجه به اهمیت موضوع در همان سال سنگ بنای «سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد)» توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (زیرمجموعه ی وزارت صنعت، معدن و تجارت) قرار داده شد. در شرایط فعلی انواع معاملات از طریق این سامانه قابل انجام هستند و به لطف بهبود مستمر سالانه در طی سال های گذشته این سامانه از بهترین سامانه های کشور است.

روش انجام معاملات از طریق ستاد

تمامی مشمولین ستاد که شامل بخش عمومی دولتی و غیردولتی می شوند و فعالان بخش خصوصی که شامل تأمین کنندگان کالا و تجهیزات، ارائه دهندگان خدمات و … می شوند باید در ستاد ثبت نام کنند. پس از این مرحله تمامی فرآیند انجام معاملات مطابق با قانون برگزاری مناقصات در بستر الکترونیکی قابل انجام خواهد بود. لازم به ذکر است تا قبلا از ایجاد ستاد به دلیل پیچیدگی قانون برگزاری مناقصات و طیف وسیع معاملات، امکان نظارت بر این موضوع وجود نداشت؛ اما با پیاده سازی ستاد به دلیل سامانه محور شدن اجرای قانون، قانون برگزاری مناقصات به صورت خودکار و با بیشترین دقت پیاده سازی می شود.

مزایای استفاده از ستاد

در ادامه مزایای استفاده از ستاد تشریح شده است.

• صرفه جویی، افزایش بهره وری و کاهش کسری بودجه: با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از بودجه دولت صرف انجام معاملات می شود، استفاده از ستاد می تواند در کاهش هزینه های دولت نقش اساسی داشته باشد.

• سیاست گذاری، اجرای سیاست ها و ارائه خدمات: با توجه به اهمیت معاملات دولتی در اقتصاد و نقش و جایگاه آن در پیشرفت کشور، توجه به تصمیم سازی بر مبنای اطلاعات در این حوزه بسیار مهم است. تقریباً تمام کشورهای پیشرفته برای تحقق این مهم از سامانه های الکترونیک معاملات دولتی استفاده می کنند که یکی از مهمترین استفاده های آن کسب داده های مورد نیاز است.

• مبارزه با فساد: در گذشته به دلیل گستره وسیع معاملات و پیچیدگی زیاد فرآیند انجام معاملات، امکان نظارت بر انجام معاملات وجود نداشت؛ اما با ایجاد ستاد می توان بر تمامی مراحل انجام معاملات نظارت کرد. همچنین با استفاده از فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی می توان ظرفیت های نظارتی را افزایش داد.

• حمایت از تولید داخلی: استفاده از سامانه های الکترونیکی به دلیل ایجاد ضمانت اجرای سامانه ای موجب می شود که قوانین به صورت سیستماتیک اعمال شوند و تنها در صورت اجرای قوانین است که سامانه اجازه ثبت اطلاعات و رفتن به مرحله بعد را می دهد؛ به عبارت دیگر تنها در صورت استفاده از سامانه های الکترونیکی است که می توان از اجرای درست قوانین و مقررات اطمینان حاصل کرد.

• کمک به تحقق بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد: یکی از گلوگاه های اصلی «نظام بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد»، شفاف سازی منابع صرف شده و خروجی ها و پیامدها است که روش اصلی تحقق آن، استفاده از سامانه تدارکات الکترونیکی دولت است.

مشکلات سامانه تدارکات الکترونیکی دولت

با توجه به کارکردهای شفاف سازی و مبارزه با فساد «ستاد» و کاهش اختیارات و تصمیمات سلیقه ای مدیران، هیچ نهاد یا سازمانی علاقه ای به استفاده از این سامانه ندارد. به همین دلیل با توجه به عملیاتی بودن سامانه، اصلی ترین دلیل عدم استفاده از آن، نبود ضمانت اجرای کافی در قوانین است؛ به نحوی که در شرایط فعلی امکان عدم استفاده از سامانه و انجام کلیه معاملات در خارج از آن وجود دارد. مشکل دیگر، مستثنی شدن برخی از نهادها طبق ماده (۱) قانون احکام دائمی از الزام به استفاده از ستاد است. بر اساس این ماده کلیه دانشگاه ها، مراکز و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی، فرهنگستان ها و پارک های علم و فناوری که دارای مجوز می باشند از ستاد مستثنی شده اند.

اقدامات پیشنهادی به منظور ایجاد ضمانت اجرای ستاد

در ادامه اقداماتی به منظور ایجاد ضمانت اجرای ستاد ارائه شده است.

• سازمان امور مالیاتی اطلاعات کاملی را که در خصوص حجم و تعداد معاملات بخش عمومی دارد، باید به صورت ماهانه برای ستاد ارسال کند؛ ستاد باید طبق این اطلاعات، درصد معاملات انجام گرفته در داخل سامانه نسبت به کل معاملات انجام گرفته را به منظور ایجاد شفافیت به صورت ماهانه به تفکیک نهادها و دستگاه های مشمول و نوع معاملات از طریق سامانه منتشر کرده و در دسترس عموم مردم قرار دهد.

• ذی حساب های کلیه دستگاه های مشمول قانون برگزاری مناقصات باید مجاز به تخصیص بودجه و تأیید معاملاتی شوند که از طریق ستاد انجام شده اند؛ بدین منظور باید پرداخت وجوه معاملات منوط به درج شماره معامله (شماره صادر شده توسط ستاد) در سامانه خزانه باشد. همچنین ذی حسایان و مقامات مالی مکلفند از پرداخت وجوه معاملات انجام شده در خارج ستاد خودداری کنند.

• ستاد باید لیست نهادها و دستگاه هایی که معاملات خود را خارج از سامانه انجام می دهند به نهادهای نظارتی و بازرسی اعلام کند. در ادامه باید مسئولین متخلف حسب مورد به کاهش حقوق ماهانه یا تخلف اداری و انتظامی محکوم شوند.

جمع بندی

سال ها پیش سامانه ای با عنوان سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) در جهت افزایش بهره وری، مبارزه با فساد و … ایجاد شده است. با توجه به کاهش اختیارات و تصمیمات سلیقه ای مدیران، هیچ سازمانی علاقه ای به استفاده از ستاد ندارد. برای ایجاد ضمانت اجرای این سامانه، مقامات مالی باید از پرداخت وجوه معاملات انجام شده در خارج ستاد خودداری کنند، ستاد باید طبق اطلاعات سازمان امور مالیاتی، درصد معاملات انجام گرفته را به منظور ایجاد شفافیت از طریق سامانه منتشر کند و لیست نهادهایی که معاملات خود را خارج از سامانه انجام می دهند به نهادهای نظارتی اعلام کند.

علی نیکبخت

انتهای پیام/