بررسی سهم محصولات کشاورزی صادراتی ایران در بازار جهانی و بررسی مشکلات آن
به گزارش پگاه خبر:صادرات محصولات کشاورزی یکی از بخش های مهم در توسعه اقتصادی و تأمین درآمدهای ارزی برای کشور است. بیشترین سهم ارزشی صادرات به ترتیب پسته، شیر و فرآورده های لبنی، انگور )انگور خشک‌کرده(، زعفران و خرما است. با این حال، روند کلی نشان می دهد که سهم محصولات صادراتی اصلی کاسته شده است. از طرفی دیگر، ایران در بازارهایی مانند پسته، زعفران و خرما که خود در آنها قدرت انحصاری داشته است، اکنون وضعیت متزلزلی دارد. سیاستگذاری یکسان برای صادرات محصولات کشاورزی، موجب بروز اختلالاتی در صادرات شده است.
ضرورت و اهداف پژوهش
امروزه توسعه صادرات غیرنفتی برای کشور ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در همین راستا صادرات کشاورزی در مسیر گسترش صادرات و واردات قادر است که محتوای واقعی و غیرشعاری اقتصاد مقاومتی در تمامی زیربخش های کشاورزی را تحقق بخشد. با وجود نوسان قیمت‌های نفت وکاهش درآمدهای نفتی، توجه به ثبات بازارهای صادراتی محصولات کشاورزی و جلوگیری از افزایش نوسان قیمت ها، بیش از پیش نیازمند توجه است.
روش شناسی پژوهش
در این پژوهش، به منظور بررسی و تحلیل صادرات محصولات کشاورزی ایران، موارد زیر مطالعه شده است. سپس بر اساس نتایج آن، نارسایی بازار محصولات صادراتی کشاورزی ایران جمع بندی گردید. در نهایت، به ازای هر محصول صادراتی، مجموعه ای از راهکارها پیشنهاد گردید.
- بررسی روند تغییرات قیمت محصولات اصلی صادراتی در بخش کشاورزی ایران،
- بررسی روند تغییرات قیمت صادراتی ایران در کشورهای هدف،
- تحلیل ارتباط مقادیر وزنی و تغییرات قیمت صادراتی،
- تحلیل تغییرات قیمت‌های صادراتی در قبل و بعد از تشدید تحریم ها،
- تحلیل نقش حضور رقبای ایران در تغییرات قیمت محصولات صادراتی ایران،
- واکنش ایران نسبت به تغییرات قیمت های جهانی از طریق بررسی نحوه انتقال افزایش و کاهش قیمت های جهانی به قیمت های صادراتی ایران،
- بررسی نحوه تعدیل شوک های ناگهانی وارده بر قیمت محصولات منتخب صادراتی ایران در بلندمدت،
- تعیین قدرت انحصاری ایران در بازارهای محصولات منتخب صادراتی،
- تحلیل اهمیت بسته بندی و برندسازی بر ثبات و بهبود قیمت های صادراتی و جایگاه صادراتی،
- پیش بینی قیمت محصولات منتخب صادراتی ایران طی سال های آتی و تغییرات آن،
- بررسی عوامل مؤثر بر عدم افزایش نرخ محصولات منتخب صادراتی از دیدگاه کارشناسان و فعالین اقتصادی.
وضعیت صادرات محصولات کشاورزی ایران در بازار جهانی
نتایج بررسی ها نشان می‌دهد که سهم اصلی صادرات مربوط به محصولات هندوانه، سیب زمینی، سیب، شیر و فرآورده های لبنی، پسته و خرما است. محصولات زعفران و چای سهم کمتری در سبد صادراتی ایران دارند. بیشترین سهم ارزشی صادرات به ترتیب پسته، شیر و فرآورده های لبنی، انگور )انگور خشک‌کرده(، زعفران و خرما است. با توجه به روند گذشته صادرات این محصولات، مشخص می‌شود که سهم مهم ترین کالاهای صادراتی کاسته شده است.
ساختار بازارهای جهانی محصولات اصلی صادراتی ایران از نوع انحصاری و به ویژه بین انحصار بسته و باز بوده است. ایران در بازارهایی که خود در آنها حائز قدرت انحصاری بوده (پسته، زعفران و خرما(، در سال های اخیر وضعیت متزلزلی داشته و ادامه روند موجود منجر به کاهش قدرت بازاری ایران شده است. این وضعیت احتمال نوسان قیمت های صادراتی را برای صادرکنندگان ایرانی در مقابل قیمت گذاری انحصارگران اصلی بازار به همراه خواهد داشت. در بازارهایی که ساختار انحصاری داشته اند و ایران سهمی از بازار نداشته است، ضریب خطر و احتمال نوسان قیمت های صادراتی در آینده برای صادرکنندگان ایرانی بیشتر خواهد بود. چرا که صادرکنندگان ایرانی در این بازارها، قدرت بازاری ندارند.
الگوهای برآوردی نشان می دهند که نتایج در مورد محصولات مختلف یکسان نیست. لذا سیاستگذاری یکسان برای تمام محصولات صادراتی نمی تواند در بلندمدت راهگشای مشکلات تمام واحدهای صادرکننده باشد. نتایج تحلیل آثار شوک های وارده به قیمت های صادراتی ایران نیز نشان داد که در اغلب محصولات، چنانچه شوکی به قیمت های صادراتی ایران در بازارهای جهانی وارد شود، آثار این شوک تقریباً طی دو دوره تعدیل خواهد شد. به این ترتیب، آثار شوک در بازارهای هدف ایران تا دو دوره وجود خواهد داشت. از این حیث سرعت تعدیل شوک های وارده به قیمت های سیب و پس از آن خرما، سریع تر از آثار شوک در سایر محصولات تعدیل می شود. همچنین آثار شوک های وارده به قیمت های صادراتی در مورد محصولات چای و پیاز دیرتر از سایر محصولات، طی سه دوره تعدیل خواهد شد.
عوامل مؤثر بر نوسان قیمت های صادراتی محصولات منتخب
عوامل مؤثر بر نوسان قیمت های صادراتی، از دو دیدگاه صادرکننده و کارشناسان بررسی و ارائه می شود. از دیدگاه صادرکننده، به ترتیب اهمیت، چالشهای «عدم برنامه ریزی تولید برای صادرات»، «فروش فله ای محصولات»، «تعرفه بالای کشورهای هدف»، «صادرکننده نبودن تولیدکننده» و «کم بودن آگاهی صادرکننده از قوانین تجاری بین المللی» است. این موارد از دیدگاه کارشناسان به ترتیب «عدم برنامه ریزی تولید برای صادرات»، «تحریم های بین‌المللی»، «افت کیفی تولیدات»، «صادرکننده نبودن تولیدکننده» و «برندسازی» را شامل می شود.
مشکل عدم برنامه ریزی تولید برای صادرات مهم ترین مشکل پیش روی موفقیت صادرات و یکی از علل اصلی نوسان قیمت ها از نظر هر دو دیدگاه ست. لذا برنامه ریزی در جهت تولید با هدف صادرات، همواره منجر به آثار مناسبی در صادرات خواهد شد.
صادرکننده نبودن تولیدکننده منجر به افزایش واسطه گری و در نتیجه افزایش قیمت های تمام شده محصولات در بازارهای صادراتی خواهد شد و به این ترتیب محصولات ایرانی توان رقابت با محصولات خارجی را از دست می‌دهد.
در صادرات فله‌ای ۳۰ درصد محصول طی فرایند بارگیری، حمل و نقل از مبدأ تا مقصد به ضایعات تبدیل می شود. اگرچه صادرات فله ای کالاهای کشاورزی در اردیبهشت ۱۳۹۵ ممنوع گردید. اما بدون فراهم ساختن زیرساخت های لازم جهت عرضه محصولات بسته بندی، در آینده مشکلی بزرگتر به وجود خواهد آمد.
گسترش ترتیبات تعرفه ای ترجیحی با بازارهای هدف می تواند یکی از راهکارهای مناسب جهت کاهش تعرفه‌های کشورهای هدف به صورت دوطرفه باشد.
یکی از مهم ترین دلایل افت کیفی در بخش تولید، انبارداری نامناسب محصولات کشاورزی است. لازم است که استانداردسازی انبارهای نگهداری محصولات و بهبود کمی و کیفی ظرفیت انبارها مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به اهمیت برندسازی در بازارهای جهانی و اینکه امروزه این مورد تبدیل به یک مزیت رقابتی در بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان شده است، در سال ۱۳۹۴ آیین نامه ساماندهی تبلیغات و حمایت از نشان های تجاری داخلی توسط دولت تصویب شد.
جمع بندی
در این پژوهش به صورت سیستماتیک، جنبه های مختلف صادرات محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت بر اساس نتایج حاصل از این بررسی ها، مجموعه ای از موانع موجود از دیدگاه صادرکننده و نیز نظر کارشناسان تعیین گردید.
حامد رفیعی
انتهای پیام/
